Türkiye’nin motor geliştirme programında bir kilometre taşı daha geçildi. İlk Milli Helikopter Motoru TEİ-TS1400’ün prototipi düzenlenen tören ile teslim edildi.
Eskişehir’deki “İlk Milli Helikopter Motoru TEİ-TS1400’ün Teslimi ve Tasarım Merkezi açılış törenine” Vahdettin Köşkü’nden canlı bağlantıyla katılan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, projelerle savunma sanayinde yeni bir döneme girildiğini belirterek, “Motor geliştirme projesi kapsamında yapılacak yatırımlar ve kazanılacak kabiliyetlerle TEİ kendi alanında ülkemizde rol model haline dönüşecektir.” dedi.
Törende Erdoğan’ın talimatıyla ilk milli helikopter motoru çalıştırıldı. Bu sırada Erdoğan, “Şu anda ilk milli helikopterimizin motorunu gördük. İnşallah hayırlı olsun. Bundan sonra da seri üretimlerine devam edeceğiz.” ifadelerini kullandı.
Millî Savunma Bakanı Hulusi Akar, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mustafa Varank ve TSK Komuta Kademesi, ilk milli helikopter motoru TEİ-TS1400’ün teslimi ve tasarım merkezinin açılış törenine katıldı.
Turboşaft Motor Geliştirme Projesi 8 Mart 2017 tarihinde resmi olarak başlatıldı. Savunma Sanayii Başkanlığı (SSB) Alt Sistemler Dairesi önderliğinde yürütülmekte olan proje kapsamında, bir yandan ülkemizde gaz türbinli motor tasarım, geliştirme ve test altyapıları oluşturulurken, diğer yandan da Özgün Helikopter’e entegre edilebilecek, 1400 shp gücünde, tip sertifikası alınmış özgün ve millî motor, TUSAŞ Motor Sanayi (TEI) tarafından geliştiriliyor.
Eskişehir merkezli TUSAŞ Motor Sanayi tarafından motor yazılımları geliştiren bir ekip kuruldu.Bu ekip 30’un üzerinde motor tasarım yazılımları geliştirdi.Bundan sonraki adım çok zor bir aşama olan kompresör teknolojileri geliştirme oldu; yanma odaları geliştirerek yüzde 90’ın üzerinde başarı elde edildi. En önemli teknolojik geliştirme, türibünün en sıcak bölgesinde yer alan kanatların döküm ve soğutma teknolojilerinde oldu. Bu teknoloji dünyada bu üretimi yapan ülkeler tarafından kimseyle paylaşılmıyor.
Tasarım aşamasından sonra imalat tarafı ele alındı. 2014 yılının başından itibaren motorda yerli üretimi olmayan imalat parçaları tespit edilerek, bu parçaların 2017 yılında sertifikalandırılarak üretildi. Bu maksatla Türkiye’nin ilk sertifikalı havacılık labarutuvarı kuruldu.Yazılım, tasarım ve imalat teknolojileri bir araya getirilerek ilk TEİ-TS1400 motoru çalıştırıldı.
Motorun ana gücünü üreten çekirdek motorun oluşturulması ile 200’ün üzerinde test gerçekleştirildi. Motorun ATAK helikopterleri gibi diğer türevlerini uygulanabilmesi için dişli kutusu konfigürasyonu baştan aşağıya değiştirildi.Nihayet teslimat öncesi en son güç türibünü testi 22 Eylül’de başarı ile tamamlanarak, ilk milli Helikopter Motoru TEİ-TS1400 üretilmiş oldu.
TEI’nin son 7 yılda savunma sanayindeki ivme ile beraber 10 Milli 1 yerli motor tasarlandığını, ürettiğine ve çalıştırıldığını belirten TEI’nin Genel Müdürü Prof. Dr. Mahmut Faruk Akşit, “ TEİ-TS1400 motoru geliştirilen 10 motorun sonuncusu, bundan önce 10 motor daha üretildi. Üretilen bu 10 motordan 5 tanesi seri imalata geçmiş durumda.30 bin saatin üzerinde gökyüzünde uçmuş motorlarımız var. Hangi uygulama olduğunu vermiyorum.” ifadelerini kullandı.
Turboşaft Motor Geliştirme Projesi 8 yıllık bir proje olup, tamamı TEI çalışanlarından oluşan ve TEI’nin Eskişehir, Ankara ve İstanbul Mühendislik Ofisleri’nde bulunan yaklaşık 250 kişilik bir mühendislik ekibi projede çalışıyor. Motorun uçuşa hazır hale gelmesi 6 yıl, sertifikasyonu birlikte sekiz yıl sürmesi planlanıyor.
Kaynak: TEI
