TF-X projesinde ara çözüm için General Electric firmasının F110 ailesinden bir motor seçilirken, yerli motor içinde çalışmalar devam ediyor. Bu kapsamda Savunma Sanayi Başkanlığı (SSB) ile TR Motor şirketi arasında Motor Geliştirme Programı Çerçeve sözleşmesi 8 Kasım’da imzalandı.
İmza töreninde konuşan Savunma Sanayi Başkanı İsmail Demir, “Milli muharip uçağının motorunun yerli olması için nihai hedefimiz var. Bunun için şirket kurduk. Amacımız uçağın motorunun yerli ve milli olması. Teknolojik açıdan tüm unsurlara hakim olmamız çok önemli. Fikri mülkiyet haklarının da bize ait olması çok önemli” dedi.
“Milli muharip uçağı projesi kapsamında yabancı bazı motor şirketlerine kapı kapatılmış değil” diyen Demir, “Sürenin uzunluğu göz önünde bulundurularak bu şirketlerin yaptığı teklifler inceleniyor” ifadelerini kullandı.
Milli Muharip Uçak Özgün Motor Geliştirme Programı Çerçeve Sözleşmesi, ülkemizin gaz türbinli motorlar ve bu motorlara ilişkin alt/yan teknolojilere yönelik kabiliyet sahibi olan dünyadaki çok az ülkeden biri olması yönünde önemli bir adım olarak değerlendiriliyor.
MİLLİ MUHARİP UÇAĞI TF-X’DE KULLANILCAK ‘ GEÇİCİ MOTOR ‘ BELLİ OLDU
Türkiye’nin muharip Uçak projesinde kullanılacak ara çözüm motorun belli olduğu bildirildi. DefenseNews’in haberine göre TF-X projesinde General Electric firmasının F110 ailesinden bir motor kullanılacak.Bu ailenin en bilinen motorları F-16 ve F-15 savaş uçaklarında kullanılıyor.
Milli motorun üretimi başlayıncaya kadar üretilecek prototip uçaklarda F110-GE-129 veya F110-GE-132 motorlarının kullanılması planlanıyor.TF-X’de kullanılması düşünülen motorlar ise 29.000 lbf ila 32.500 lbf (13 ton – 14.7 Ton) arasında bir itki kuvveti olacağı tahmin ediliyor.
Ancak bazı havacılık kaynakları, F110 motorlarının beşinci nesil uçakları için ideal bir motor olmadığını söylüyor.Paris merkezli uzmanlar, General Electric firmasının motorları seçilirse TF-X’in görünmezlik (Stealth) yeteneğinden taviz vermek zorunda kalınacağını belirtiyor.
Türkiye’den Kale Grup ile Rolls-Royce’un milli TF-X motorunun ortak tasarımı için ortak çalışabileceği açıklanmıştı. İngiliz şirketi ve Türk hükümeti, 31 Temmuz’a kadar, motor programında müzakereleri sonuçlandırmak için bir niyet mektubu imzalamıştı.Ancak bu planın gerçekleşmesi için İngiliz hükümeti hala izin vermedi.
Türkiye, İngiliz firması BAE Sistemle TF-X’i know-how ile inşa etmek istiyor. İki ülke arasında Ocak 2017’de savaş uçağını geliştirmek için 100 milyon sterlin (ABD $ 128 milyon) değerinde bir anlaşma imzalanmıştı.
Financial Times’ın Mart 2019’da yayınladığı haberde, İngiliz motor üreticisi Rolls-Royce’un Türkiye’nin inşa edeceği 5.nesil savaş uçağı projesinden çekileceğini yazdı. Kale Grubu ile İngiltere’nin Rolls-Royce firması arasında fikri mülkiyet paylaşımı ve Katar-Türk şirketinin katılımı konusundaki anlaşmazlık yaşanıyordu. Anlaşmanın sağlanmaması üzerine Rolls-Royce beşinci nesil savaş uçağı projesinden tamamen çekileceği bildirildi.
TAI VE ‘DASSAULT SYSYEMES’ ARASINDAN ‘YAZILIM’ ANLAŞMASI İMZALANDI
Türkiye’nin yeni nesil savaş uçağı TF-X projesi kapsamında Türk Havacılık ve Uzay Sanayii (TUSAŞ/TAI) ile Fransız yazılım şirketi Dassault Systemes arasında yazılım desteği konusunda iş birliği anlaşması Haziran 2018’de imzalandı
Fransa’dan elde edilen deneyim TAI’nin başta Milli Muharip Uçak (MMU) projesin olmak üzere özgün ürünlerinin tasarımında kullanılacak.
İşbirliği sonunda tasarım sürecinde üretime daha doğru verinin gitmesini sağlayacak, üretimdeki hataları en aza indirgeyerek, hızlı tasarım süreçlerinin oluşmasına doğrudan katkı sağlayacak.
TF-X İÇİN TAI VE ASELSAN’DA İŞBİRLİĞİ YAPACAK
Türkiye’nin havacılıktaki en büyük projesi gelecek nesil savaş uçağı TF-X kapsamında TAI ve ASELSAN arasında Milli Muharip Uçak (MMU) projesi için ön mutabakat imzalandı.
Türkiye’nin şova dayalı ilk havacılık fuarı Eurasia Airshow’da Nisan 2018’de imzalanan mutabakata göre, uçak için milli radar, elektronik harp ve elektro optik sistemler geliştirilecek.
Proje ile kritik görev sistemlerinin milli olarak geliştirilmesi, ilerleyen süreçlerde tam harekat yeteneği kazanacak şekilde uçağa entegre edilmesi hedefleniyor.
MMU projesi Türkiye’nin en büyük Ar-Ge projesi olarak gösteriliyor.Mühendislik alanında en zor problemlerin çözülmesini gerektiren proje, içinde yer alacak tüm paydaşlara teknolojik olarak sınıf atlatacak.
Projenin gerçekleşmesiyle yeni nesil bir uçakta olması gereken düşük görünürlük, dahili silah yuvası, yüksek manevra kabiliyeti, artırılmış durumsal farkındalık ve sensör füzyonu gibi yüksek teknoloji ürünlerine sahip olacak.
TAI’nin, MMU ön tasarımı için yapacağı 4 milyar 817 milyon liralık yatırımProje Bazlı Teşvik Sistemi kapsamına alınmıştı. Projeyle 3 bin 200 kişinin doğrudan, 11 bin 200 kişinin dolaylı istihdamı öngörülüyor.
Bu proje ile Türkiye, dünyada ABD, Rusya ve Çin’den sonra 5. nesil bir muharip uçağı üretebilecek alt yapı ve teknolojiye sahip ülkeler arasında yerini alacak.
TF-X PROJESİ İNGİLİZ BAE FİRMASIYLA ORTAK YAPILACAK
TFX projesi kapsamında İngiltere firması BAE ile Türkiye ortak 5.nesil savaş uçağı geliştirme konusunda anlaşma imzaladı. Anlaşmanın proje maliyeti 128 milyon dolar civarında, dört yıllık bir takvim içerisinde gerçekleşecek.
Savunma Sanayii Başkanı Prof.Dr. İsmail Demir, (MMU-TFX) uçağının üretim programına İngilizlerin büyük destek verdiğini, bu desteğin uçağın uluslararası pazarlara açılım için önemli olduğunu söyledi.
Demir, “Oradaki modelimiz BAE Systems TAI’ye bu süreçte mühendislik desteği verecek. Birlikte bir çalışma programı olacak, anlaşma ve görüşme sürecimiz çok uzun sürdü. Son olarak en üst düzeyde iki ülke arasında devletler düzeyinde imzalar atıldı.” diye konuştu.
Rolls Royce çok hevesli şekilde bu projede yer almak istediğini belirten Demir, “u durum, böyle bir programda İngiltere’nin daha geniş bir ortaklık yapacağı anlamına geliyor. Böylesine büyük ve uzun vadeli bir programda ne kadar çok pazar oluşturabilirseniz, finansal ve teknik yükü ortak paylaşabilir seniz o kadar iyi olur.” dedi.
İNGİLTERE BÜYÜKELÇİSİ CHİLLOT: TF-X PROJESİ STRATEJİK ORTAKLIĞIMIZIN MERKEZİNDE
Ankara’nın İngiltere büyükelçisi Dominick Chilcott Mayıs 2018’de düzenlediği basın toplantısında, ” TF-X Milli Muharip Uçak Projesi’ni stratejik ortaklığımızın merkezinde yer alan konulardan bir tanesi olarak görmekteyiz ” dedi.
Büyükelçi, teknoloji transferinin TF-X Projesi’nin merkezinde olan bir konu olduğunu belirterek, bu teknoloji transferinin benzerinin ve örneğinin daha önce görülmeyen boyutta olacağını ifade etti.
Projede üretilen uçakların üçüncü ülkelere satışı konusunda herhangi bir ihracat kısıtlaması olmayacağına dikkati çeken Chilcott, TF-X başarılı olursa yeni projeler için fırsatlar oluşturacağını vurguladı.
Ankara Büyükelçiliği Uluslararası Ticaret Bölümü Başkanı Clive Allcorn, Türkiye’nin beşinci kuşak ve üstü kuşaklarda bir muharip uçak, hızlı jet motoru tasarlayabilmek ve üretebilmesi için bütün teknolojinin TF-X Milli Muharip Uçak Projesi’nde Türkiye’ye aktarılacağını ifade etti.
Allcorn, TF-X Projesi’nin tasarım aşamasında 400 Türk mühendisinin gereken beceri ve kabiliyete sahip olunmasının planlandığını ve proje ilerledikçe bu mühendislerin sayısının artacağını belirtti.
Savunma Sanayii Başkanı İsmail Demir, Mayıs 2019’da katıldığı televizyon programında, ” MMU’da ortaklık için dost ve müttefik bazı ülkelerle görüşüyoruz. Uçağımız 2023’de hangardan çıkacak.” ifadelerini kullandı.
GÖVDE VE MOTOR YAPILARI AYNI, ELEKTRONİK VE SİLAH SİSTEMLERİNİ ÜLKELER BELİRLEYECEK
İlk etapta kavramsal tasarımı yapılacak olan uçağın ana gövdesi oluşturlacak.Son aşamada 5.nesil bir jet motoru tasaralanacak. Her iki ülke gövde ve motor yapıları aynı olan 5.nesil bir savaşa uçağı üretmiş olacak. Ülkeler kendi ihtiyaçlarına göre uçakları elektronik sistemler ile donatacak.
Kokpiti tek kişilik olarak dizayn edilecek uçağın konfigürasyonu şöyle planlanmaktadır: Uçak çift motorlu, Radar görünürlüğü çok düşük-ileri gizlenebilirlik (Stealth) kabiliyetli olan, bu şartın gereği gövde içi silah taşıma özelliği, SuperCruise (Afterburner- ses üstü uçuş), Gelişmiş aviyonikler (uçuş ve atış sistemi aletleri), AESA çift fonksiyonlu radar, Elektronik harp kabiliyeti (dahili EH suit) olacak.
Sözleşme ile ilk 7 uçağın tasarım, geliştirme, üretim, test ve sertifikasyon çalışmaları İngiliz firmasıyla müşterek olarak yapılması planlanıyor. BAE Systems TAI’ye her yıl 400 mühendis verecek. TAI ile BAE Systems arasındaki bu anlaşmayla devletten devlete garanti sağlanacak ve her iki ülke, proje tamamlanana kadar TAI ve BAE Systems’in arkasında duracak. Bu sayede TF-X Projesi her türlü iç hukukun üstünde tutulacak ve projede devletler arası anlaşmalara göre teminat verilerek hareket edilecek.
Uçağın patenti Türkiye’ye ait olacak.
TF-X MUHARİP SAVAŞ UÇAĞI F-16’LARIN YERİNİ ALACAK
Türk Havacılık ve Uzay Sanayii AŞ (TUSAŞ/TAI), Türk Hava Kuvvetleri Komutanlığı envanterinde bulunan ve 2030’lu yıllardan itibaren kademeli devreden çıkarılması düşünülen F-16 uçaklarının yerini TF-X muharip savaş uçağının alabilmesini planlıyor.
Yüksek teknoloji gerektiren 5.nesil savaş uçaklarını sayılı ülkeler üretebiliyor. ABD’nin F-35 ve F-22 leri, Rusya’nın SU-57, Çin’in J-20 ve J-31’leri, Japonya’nın X-2 deneysel savaş uçakları (Japonya iptal etti), İsveç FS-2020, Güney Kore KFX-100/200 modelleri bulunuyor.
Türkiye’de bu trendi kaçırmamak için ihtiyaçlarına göre 5.nesil bir savaş uçağı yapmak için çalışmalara başladı. Yüksek teknoloji gerektiren bu projelerde yeterli bilgi birikimi Türkiye’de yok. Avrupada bile henüz 5.nesil uçak projesi başlamış değil.
TF-X uçağının imalatıyla ilgili başta motor seçimi olmak üzere ne kadar büyük teknik zorlukların üstesinden gelinmesi ve ne kadar çok problemin halledilmesinin gerektiği çok iyi tahmin edilmektedir. Diğer yandan, TF-X’in başarısı konusunda pek çok kişinin endişeye sahip oldukları da bilinmektedir.
TF-X’in projelendirildiği şekilde, TAI tesislerinde, 29 Ekim 2023 tarihinde roll-out seremonisinin yapılması ve 2029 yılından itibaren muharip filolarımızda göreve başlaması planlanmıştır.
Kaynak: Ajanslar, Kokpit.eu, C4 Defence, DefenseNews,
