TUSAŞ Genel Müdürü Temel Kotil, Milli Muharip Uçak (MMU) projesine yönelik yurt dışından talep geldiğini söyledi.Kotil, “Talepler var. Bizle birlikte çalışan mühendisleri de var. Ancak devletten devlete (G2G) yapılması gereken bir anlaşma. Şu an için devlet tarafından açıklanmış bir anlaşma yok.” dedi.
TUSAŞ Genel Müdürü Temel Kotil, 2023 yılına girerken yürüttükleri projeler ve üretim hattındaki platformlar hakkında basın mensuplarına bilgi verdi. Kotil’in sunumunun ardından TUSAŞ tesislerinde teknik gezi düzenlendi ve ilgili birimlerin yöneticileri tarafından projelere ilişkin güncel durum paylaşıldı.
Müşteriden en çok geri dönüş aldığımız ürünümüz ATAK helikopteri olduğunu belirten Temel Kotil, “her ne kadar yarı özgün proje olsa bile, saha dönüşleri bize anormal bir yetenek kazandırdı” dedi.
ATAK helikopter projesi kapsamında Türkiye’nin ihtiyacı olan 83 adetlik helikopterin 74 adet ATAK helikopteri TUSAŞ tesislerinde üretilerek güvenlik güçlerine teslim edildi. Üretim hattında FAZ-I versiyondaki 3 ATAK helikopteri FAZ-II versiyona yükseltilmesi çalışmaları devam ediyor.
TUSAŞ’ın elinde Atak helikopteri üretimine yönelik 2028 yılına kadar ‘üretim lisansı’ bulunuyor.
ATAK helikopterleri 2023 yılında Filipinlere 2 adet, adı verilmeyen yeni bir ülkeye de 2 helikopter teslimatı planlanıyor. Yeni ülkeye ihraç edilecek helikoptere yerli olarak geliştirilen burun topunun da kullanılması hedefleniyor.
ATAK-2 GÖVDE ÜRETİMİ DEVAM EDİYOR
ATAK-2 helikopteri ondan çok daha büyük taşıdığı mühimmat fazla olduğunu söyleyen Kotil, ATAK-2’de pazarda kendi yerini alcağını söyledi.
ATAK-2 Helikopterinin gövde üretimi devam ettiği, Ukrayna’dan tedarik edilen motorların bu ay içinde TUSAŞ’a ulaşacak.
Helikopterin orta gövdesi Coşkun Öz tarafından üretilerek TUSAŞ’a teslim edildi. ATAK-2 helikopterinin şubat ayında iniş takımlarının üzerine alınması hedefleniyor.
Helikopterin 2025 yılında ilk teslimatın yapılması planlanıyor.
2023 YILINDA 12 T70 GENEL MAKSAT HELİKOPTERİ ÜRETİLECEK
Sikorsky lisansı altında üretilen T70 helikopteri için ilk aşamada 38 adetlik üretim gerçekleştirilecek. 38’den sonra tekrar lisans uzatma için bir işlem gerekiyor. Sikorsky projenin devamı için girişimlerini sürdürdüğünü belirten Kotil, “inşallah sonuç alır, biz almasını istiyoruz.” dedi.
TUSAŞ, 2023 yılında toplam 12 T-70 helikopteri üretmeyi planlanıyor. İlk parti 38 T70 genel maksat helikopter üretimleri 2024 yılında tamamlanacak.
Şu ana kadar Hava Kuvvetleri Komutanlığı, Jandarma Genel Komutanlığı, Orman Genel Müdürlüğü, Kara Kuvvetleri Komutanlığı ve Özel Kuvvetler Komutanlığına birer adet olamak üzere toplam 5 T-70 teslim edildi.
3 GÖKBEY HELİKOPTERİ JANDARMA GENEL KOMUTANLIĞI’NA TESLİM EDİLECEK
Temel Kotil GÖKBEY projesinin önemine vurgu yaparak, “bütün projelerin ortaya çıkmasını sağlayan projedir. GÖKBEY “özgün” bir projedir. 8 sene önce başlayan bir projedir. Proje sıfırdan tasarlandı.”GÖKBEY A’danZ’ye bizim elimizde büyüdü yavrucuk..” dedi.
Helikopter yapıyorum demek, helikopterin transmisyonunu yapabiliyorum demek olduğunu söyleyen Kotil, “ bunu yaptığınız zaman helikopterci oluyorsunuz.” ifadelerini kullandı.
Yapılan simülasyon tasarımın Deneysel Doğrulama ile test etmen gerektiğini belirten Kotil, GÖKBEY’in deneysel doğrulama ve mekanik doğrulama laboratuvarı Türkiye’deki en büyük laboratuvarıdır. GÖKBEY mekanik olarak, her türlü yüklere maruz bırakıldı, tam ölçekli yorulma düzeneği ile testten geçtiğini belirtti.
TUSAŞ tarafından tasarlan ve uçtan uca özgün bir proje olan GÖKBEY helikopter üretimi devam ediyor. Şu anda helikopterlerden 2 adeti nihai montaj aşamasında. Bir helikopterin yakın zamanda, toplam 3 helikopterin bu yıl içersinde Jandarma Genel Komutanlığına teslim edilmesi planlanmaktadır.
MMU MOTOR ENTEGRASYONU TAMAMLANDI
Milli Muharip Uçağını mukavemetli bir uçak yapmanın yeterli olmadığını belirten Kotil, “ o birinci sayfa, bunun her türlü elektromanyetik savaş karşı güçlü olduğunu, kendi çıkardığı sinyalleri başkalarının dinlemediğini, üzerinen radar dalgalarını yutup yutmadığını test etmemiz gerekiyor. “ dedi.
MMU projesinde 1300 mühendisin çalıştığı söyleyen Kotil, önümüzdeki 5 yıl içersinde MMU tamamlanınca seri üretime geçilecek dedi.
Arkadaşlar iki saat içinde yeni bir uçağa motor taktıklarını belirten Kotil, bunu takan arkadaşlar 100’üncü motoru takıyorlar. Sürpriz gibi hızlı gitme sebebi arkadaşlarımızın geçmiş tecrübesi olduğunu söyledi.
Milli Muharip Uçağın (MMU) ilk prototipinin tüm yapısal unsurları tamamlandığını vurgulayan Kotil, uçağımızın şu anda uçuş bilgisayarı olsun, aviyonik sistemleri olsun, yakıt sistemleri olsun bütün sistemler üzerinde önümüzdeki günlerde motor çalıştırıp göstereceğiz ifadelerini kullandı.
Temel Kotil, “amacımız yıl sonunda ilk uçuşu yapmak, uçak havaya kalktıktan sonra bize bir çok şey söyleyecek.Yıl sonunda Allahın izniyle emniyetli bir şekilde uçuş yapacağız.” dedi.
MMU projesinde yerlilik oranı arttığını belirten Temel Kotil konuşmasına şöyle devam etti: “MMU’nun konopisi Türk firması VOLO tarafından yapılıyor. İniş takımları çok önemli daha önce İtalyan firması yapıyordu, HÜRKUŞ’ta sorun yaşadık. Şimdi Türk firması yapıyor. MMU’nun tüm bilgisayarları BİLGEM yapıyor. Yaptı verdi bize uçağa yerleştirdik. Güç dağıtım sistemini Türk firmaları yapıyor. Bataryasını Eskişehir’de İŞBİR yapıyor. “
MMU’nun Hidrolik ve yakıt sisteminde sadece valfları yurtdışından aldıklarını söyleyen Kotil, “İspanya’dan gelen bir parça, İngiliz firması Martin Baker fırlatma koltuğu ve motor GE’den geliyor. Bunları hesaba kattığımızda yurtdışı katkısı yüzde 15’i geçmez.. ” şeklinde konuştu.
Bizim 2028 veya 29’da bir an önce teslimata başlamamız gerekiyor. Bizim devlet ile kontratımız böyle, hava kuvvetlerinde talebi böyle, biz bunu yapacağız diyen Kotil, “Almanya’nın veya Fransa’nın vakti olabilir.Fakat bizim hızlı yapmamız gerekiyor.” dedi.
4 ADET HÜRJET ÜRETİLECEK
HÜRJET uçağının Boeing veya Korelilerin T-50 klasında tek motorlu uçak olduğunu belirten Kotil, “bu uçağı konsept olarak tasarlanırken en yüksekte oynasın diye tasarladık.” İfadelerini kullandı.
Temel Kotil şöyle devam etti: “HÜRJET’in Fly-by-wire kontrolu olan bir uçak olduğunu, sonuçta oto pilotu tümüyle dijital olan bir uçak, eğer bir uçak Fly-by-wire ise siz onu istediğiniz zaman insansız uçak yapabilirsiniz. Mesala MMU uçağın pilotu bayılma durumunda kendi kendine uçarak üste iniş yapabilir.”
Temel Kotil, “şu an hava kuvvetleri ile kontrat imzaladık, teslimatlara 2025’te başlatıyoruz. Şu anda yoğunluğumuz eğitim uçağı üzerine gidiyor.Ondan sonra diğer versiyonları gelecek.” dedi
Dayanıklılık için üretilen prototip üzerinde statik testler gerçekleştirilecek. Dayanım testleri için uçacak uçağın birebir aynısı üretiliyor. Testler sırasında, uçağın başına havada ne gelebilecekse yerde uygulanmaya çalışılacak.
Bu ay başlayacak statik testlerde uçağa 30 farklı yükleme yapılacak, 3 bin 500 farklı data toplanacak. Özellikle iniş takımı, kanadın gövdeyle bağlandığı yerler ve motorun bağlantıları gibi kritik noktalara yükleme yapılacak.
Dayanım testlerinin başarıyla tamamlanmasının ardından Hürjet’in ilk uçuşunu yapması planlanıyor.
HÜRJET’in uçuş bilgisayarları Malezya’da yapıldığını belirten KOTİL, “Malezya’da da ihaleyedeyiz. Onlarda 18 jet eğitim uçağı almak istiyor. Kampanyaya devam ediyoruz. Uçuş bilgisiyarını da orada yapıyoruz.” dedi.
Hürjet’te ilk uçuşu yapacak prototip uçağın iniş takımları takıldı, motoru da bu ay gelecek. İlk uçuşu 18 Martta yapılamsı planlanan uçaktan 4 adet prototip üretilecek.
Kotil 2025 yılında seri üretime geçmeyi planladıklarını söyledi.
HÜRKUŞ’U BİRAZ DAHA HAFİFLETECEĞİZ
HÜRKUŞ hem eğitim uçağı hem de silahlı bir versiyonu olduğunu söyleyen Kotil, “şu anki silahlı versiyonumuzun bir rakibide var. Embraer EMB 314 Super Tucano ile yarışıyoruz. Bazı pazarları biz kazandık.” dedi.
Kotil, ama biz bunu biraz daha hafifletirsek, o zaman payload aratacak, yarışı daha iyi yapacaklarını, yakında bu uçağıda yetiştireceklerini söyledi.
İlk projelerinizden biri olan Hürkuş’u neden Türk Hava Kuvvetleri almadı sorusuna Kotil, “ mevcutlardan hava kuvvetlerine gidecek, ama şu an satışlar çok iyi gidiyor. Müşteri seçme durumundayız.Hava Kuvvetlerimizede verceğiz, onda problem yok, ama bunun silahlı versiyonuna acayip ihtiyaç var. Yakında Nijer’e ardında Çad’a teslim edeceğiz”. cevabını verdi.
LOCKHEED MARTIN F-16 ÜRETİMİ İÇİN TESİSLERİMİZİ İNCELEDİ
TUSAŞ Genel Müdürü Temel Kotil, “TUSAŞ’ın parça üretimi, birleştirilmesi, bölümü hala aktif. Türkiye’de F-16’ların yapılması konusunda bir opsiyon var ise biz bunu yapmak isteriz.Bunu Lockheed Martin’e söyledik.F-16 üretimi için bütün setimiz var.Onu Lockheed Martin’e gösterdik.İzin verirlerse yapma isteriz.” dedi.
